Vanaf juni 2013 namen in totaal 44 vakmensen deel aan de vijf edities van de Leerplaats voor Organiseren 3.0. Aan de hand van mijn boek Tussen de regels en onze verschillende werkpraktijken, al reizend langs diverse kunst- en kennisateliers, onderzochten we wat kunst en werk met elkaar te maken hebben. Iedereen maakte naar aanleiding van zijn/haar ervaringen een eigen werk waarmee we tentoonstellingen inrichten. Een deel van die werken zijn in deze galerie te zien.

3.0 is een term uit de internetwereld die qua betekenis correspondeert met een wezenlijke trek van kunst en daarmee een onverwachte verbinding maakt tussen een meer technische en een esthetische blik op onze wereld. 3.0 is het nog onontgonnen ‘vervolg’ op de meer bekende 1.0- en 2.0-technieken, die zich allebei bezighouden met doelbewuste productieprocessen: in 1.0 staat het maken van het medium centraal waarop aanbieders producten kunnen verkopen aan hun gebruikers (internet als een virtuele reclamefolder), de 2.0-techniek is gericht op het betrekken van gebruikers bij het ontwerp of de verkoop van nieuwe producten (facebook, marktplaats). In 3.0 verdwijnt het onderscheid tussen aanbieders en gebruikers, en krijgt het web de trekken van een autonoom proces waarop de rationele logica van oorzaak en gevolg geen vat heeft. Dit correspondeert met definities van wicked problems uit de organisatietheorie en met de betekenis van emergentie in de kunst, en de ongrijpbaarheid ervan.
Organiseren is het vermogen van mensen om orde aan te brengen in de wereld. Hoewel het begrip organiseren primair de connotatie heeft van dingen samenbrengen, is wat wij dan feitelijk doen tegenovergesteld: wij ordenen door dingen uit elkaar te halen, door grenzen te trekken tussen het een en ander, door kaders te stellen waardoor een binnen en een buiten ontstaat. Zo maken wij ons noodzakelijk ‘schuldig’ aan processen van in- en uitsluiting, hetgeen ik in mijn boek een vorm van (onontkoombaar) geweld noem.

Tussen de regels is de ruimte waar de betekenis van een tekst huist. Die zit niet in de letterlijke woorden van zwart op wit. Maar we hebben die woorden wel nodig. Dit is een paradox die ook voor regels in de meer organisatorische of juridische zin geldt. In kunst kunnen we ons deze onzegbare ruimte gewaarworden. Maar hij is er ook in ons dagelijks werk. Daar oog voor krijgen noem ik esthetisch organiseren.

“Jeder Mensch ist ein Künstler” is een beroemde uitspraak van de kunstenaar Joseph Beuys (1921-1986). Hij bedoelde hiermee niet dat elk mens een kunstenaar met een grote K is, maar dat elk mens het vermogen in zich draagt om vorm te geven aan de spanning tussen orde en chaos. Hij legde – ook als (voormalig) fysicus – de nadruk op de betekenis van die spanning die de basis is van alle leven, en kritiseerde de moderne economie die zich steeds meer ging toeleggen op ‘alleen maar orde’.

Hij was het ook die zei dat “tegenwoordig alle beroepen zijn gedegenereerd, omdat er nauwelijks meer oog is voor de ‘totale constellatie van krachten’ waardoor wij veel van ons werk niet meer in een zinvolle samenhang met de mens kunnen plaatsen”.

De Leerplaats voor Organiseren 3.0 is een tijdelijke plek waar mensen uit verschillende soorten werk de spanning opzoeken tussen het (over)geregelde organisatiebestaan en de openheid van artistieke arbeid. Niet om die spanning op te lossen, maar ‘m uit te houden en daarin de ruimte te ervaren van het niet-weten dat bepalend is voor ons leven en werk en – zeker in deze tijd – van enorme waarde blijkt te zijn.

Mieke Moor